Grammar: Types of negation in Kinyarwanda and Idioms based on the verb 'kugira'

Grammar Points
Use of 'nta, ntabwo, si, and nti'
Negative form of basic verbs.
Grammar

Negation in Kinyarwanda:

The negation in Kinyarwanda takes four forms: “si”, “nta”, “nti”, “ntabwo”

uyu + ni + umwarimu

uyu ni umwarimu

uyu + si + umwarimu

uyu si umwarimu

aba + ni + abanyeshuri

aba ni abanyeshuri

aba + si + abanyeshuri

aba si abanyeshuri

data + ni + umuhinzi

data ni umuhinzi

data + si + umuhinzi

data si umuhinzi

izi + ni + inka

izi ni inka

izi + si + inka

izi si inka

Gasore + ni + umuhungu

Gasore ni umuhungu

Anita + si + umuhungu

Anita si umuhungu

iki + ni + igitabo

Iki ni igitabo

iki + si + igitabo

iki si igitabo

 

Affirmative form

Negative form

igitabo ni cyiza

igitabo si cyiza

umukozi ni mubi

umukozi si mubi

imbwa ni nini

imbwa si nini

Gahunga ni mutoya

Gahunga si mutoya

imitwe ni munini

Imitwe si minini

 

The verb “kuba” with the negation “si” and “nti”

Note:

  1. The negation “si” is also used with the 1st person singular when you conjugate verbs. See illustration below.
  2. The negation “nti” is used with the 1st person singular, 1st and 2nd person plural. “Nti” elides “i” before prefixe (a,i,u). i.e: nt’ ari hano = ntari hano. See illustration 2 below.
  3. In Kinyarwanda “nta” and “ntabwo” are used interchangeably. See illustration 3.
  4. Another word in Kinyarwanda which is frequently used to express negation is “nta”.

It is frequently used with nouns and pronouns. See illustration 4.

 

 

Illustration 2: 1st person singular, 1st and 2nd person plural

wowe uri munini

wowe nti – uri – munini

wowe nturi munini

twe (bwe) turi bato (ya)

twebwe nti – turi- batoya

twebwe ntituri batoya

mwebwe muri beza

mwebwe nti – muri -  beza

mwebwe ntimuri beza

 

Affirmative

Negative 1st person

Negative 2nd person

Negative 3rd person

ndi munini

sindi munini

nturi munini

si munini

ndi mu nzu

sindi mu nzu

nturi mu nzu

ntari mu nzu

ndi ku ishuri

sindi ku ishuri

nturi ku ishuri

ntari ku ishuri

ndi umwarimu

sindi umwarimu

nturi umwarimu

si umwarimu

ndi umugabo

sindi umugabo

nturi umugabo

si  umugabo

ndi ku kazi

sindi ku kazi

nturi ku kazi

ntari ku kazi

 

Have a look at the whole picture:

ndi munini

sindi munini

Ntabwo ndi minini

Ntabwo ndi muto

Ntabwo ndi mugufi

uri munini

nturi munini

Ntabwo uri munini

Ntabwo uri muto

Ntabwo uri mugufi

ni munini

si munini

Ntabwo ari munini

Ntabwo ari muto

Ntabwo ari mugufi

 

 

 

 

 

turi banini

ntituri banini

Ntabwo turi banini

Ntabwo turi bato

Ntabwo turi bagufi

muri banini

ntimuri banini

Ntabwo muri banini

Ntabwo muri bato

Ntabwo muri bagufi

ni banini

si banini

Ntabwo ari banini

Ntabwo ari bato

Ntabwo ari bagufi

 

Illustration 3: Negation with “ntabwo”

ntabwo niga

ndiga

ntabwo nshaka kujya imuhira

ndashaka kujya imuhira

ntabwo wiga

uriga

ntabwo ushaka kujya imuhira

urashaka kujya imuhira

ntabwo yiga

ariga

ntabwo ashaka kujya imuhira

arashaka kujya imuhira

 

 

 

 

ntabwo twiga

turiga

ntabwo dushaka kujya imuhira

turashaka kujya imuhira

ntabwo mwiga

muriga

ntabwo mushaka kujya imuhira

murashaka kujya imuhira

ntabwo biga

bariga

ntabwo bashaka kujya imuhira

barashaka kujya imuhira

 

Illustration 4: Negation with "nta"

nta muntu uhari

there is no man here

nta giti gihari

there is no tree here

nta mugati dufite

we don’t have bread

nta we ndeba

I don’t see him/her

nta cyo mfite

I don’t have it

nta mwarimu bafite

they don’t have a teacher

 

Negation “nta” used with nouns:

Classes of Noun

Nta + noun

Translation

Inteko ya 1

Nta mwana mfite

I don’t have a child

 

Nta bana mfite

J don’t have children

Inteko ya 2

Nta mugozi mfite

I don’t have a rope

 

Nta migozi mfite

I don’t have ropes

Inteko ya 3

Nta mbwa mfite

I don’t have a dog

 

Nta mbwa mfite

I don’t have dogs

Inteko ya 4

Nta kirahure mfite                                              

I don’t have a glass

 

Nta birahure mfite

I don’t have glasses

Inteko ya 5

Nta cupa mfite

I don’t have a bottle

 

Nta macupa mfite

I don’t have bottles

 

Nta saha mfite

I don’t have a watch

 

Nta masaha mfite

I don’t have watches

Inteko ya 6

Nta ruugi mfite

I don’t have a door

 

Nta nzuugi mfite

J don’t have doors

Inteko ya 7

Nta kabwa mfite

I don’t have a small dog

 

Nta tubwa mfite

I don’t have small dogs

Inteko ya 8

Nta bwaato mfite

I don’t have a boat

 

Nta maato mfite

I don’t have boats

Inteko ya 9

Nta kuguru mfite

I don’t have a leg

 

Nta maguru mfite

I don’t have legs

Inteko ya 10

Nta hantu mfite

I don’t have a place

 

 

 

 

Negation form of the verb ‘kugira’ (to have) and verb ‘kujya’:

Verb kugira

 

 

Verb kujya

 

Affirmative

Negative

 

Affirmative

Negative

Mfite umurimo

Simfite umurimo

 

Ndajya imuhira

Sinjya imuhira

Ufite umurimo

Ntufite umurimo

 

Urajya imuhira

Ntujya imuhira

Afite umurimo

Ntafite umurimo

 

arajya imuhira

Ntajya imuhira

Dufite umurimo

Ntidufite umurimo

 

Turajya imuhira

Ntitujya imuhira

Mufite umurimo

Ntimufite umurimo

 

Murajya imuhira

Ntimujya imuhira

Bafite umurimo

Ntibafite umurimo

 

Barajya imuhira

Ntibajya imuhira

 

Negative form of the verb ‘kwiga’ (to study) and verb ‘kuvuga’ (to talk):

Verb kwiga

 

 

Verb kuvuga

 

Affirmative

Negative

 

Affirmative

Negative

Ndiga ikinyarwanda

Siniga ikunyarwanda

 

Ndavuga

Simvuga

Uriga ikinyarwanda

Ntiwiga ikinyarwanda

 

Uravuga

Ntuvuga

Ariga ikinyarwanda

Ntiyiiga ikunyarwanda

 

Aravuga

Ntavuga

Turiga ikinyarwanda

Ntitwiga ikinyarwanda

 

Turavuga

Ntituvuga

Muriga ikinyarwanda

Ntimwiga ikunyarwanda

 

Muravuga

Ntimuvuga

Bariga ikinyarwanda

Ntibiga ikinyarwanda

 

Baravuga

Ntibavuga

 

  1. Idioms based on the verb “kugira”:

Inshoberamahanga

idioms

kugira inyota

to be thirsty

kugira inzara (gusonza)

to be hungry

kugira isoni

to be shy, to be ashamed

kugira umujinya

to be angry

kugira neza

to be good , to be kind

kugira ubuntu

to be generous

kugira ishyari

to be jealous

kugira imbabazi

to be compassionate

kugira inenge

to be reproachable

kugira agahinda

to have sorrow

kugira umwaku

to have bad luck

kugira ibibazo

to have problems, to be in trouble

 

Grammar Introduction

In Kinyarwanda there are four words that are used in negation with nouns and verbs.

Nta is used before a noun (nta mwana mfite);  Ntabwo is used before a verb (ntabwo mfite umwana); Si, and Nti are used with a verb (simfite umwana, ntidufite umwana). This will be illustrated in the grammar part below.